Handleiding Denkstijlen

Denkstijlen is een vragenlijst die inzicht geeft in de denkstijl van een persoon. Denkstijlen is ontwikkeld door Ixly BV om als een ondersteunende instrument te fungeren bij coaching van groepen en individuen.

Inleiding

In dit rapport treft u een beschrijving aan van uw primaire en secondaire denkstijlen. Deze geven aan welke denkstijlen het meest bij u passen. Het is interessant om te kijken of u uzelf herkent in deze uitslag, als het op het nemen van beslissingen komt. Daarna volgt een grafische weergave van uw resultaten. Het is uiteraard zinvol om naar volgende dingen te kijken: “ Zijn er denkstijlen die in het geheel niet bij u passen, springt uw primaire denkstijl er uit of zijn er andere die ook hoog scoren.  Ten slotte treft u een korte beschrijving aan van alle denkstijlen. Voor deze vragenlijst is gebruik gemaakt van de theorie van E. de Bono. Dit rapport is bedoeld om aan te zetten tot zelfreflectie en uw manier van denken te verduidelijken. Het kan zijn dat u uzelf niet of minder in het uitslag herkent of dat er tegenstrijdige uitslagen zijn. U kunt daardoor de uitslagen gebruiken om te kijken waar u uzelf meest in herkent. De grafiek is daarbij een goed hulpmiddel.

N.B. voor de leesbaarheid van het rapport is gekozen voor de mannelijke uitleg van de denkstijlen.

Uw resultaten

Hieronder ziet u uw resultaten van de door u ingevulde Denkstijlenvragenlijst in een staafdiagram weergegeven. De denkstijlen zijn gesorteerd op basis van uw scores op de verschillende denkstijlen.

Uw primaire denkstijl: Zwart

‘Zwart’ ziet als eerste nadelen. Als er beslissingen genomen moeten worden, dan ziet hij als eerste de minpunten. Eerst moet er gekeken worden of er geen adders onder het gras zitten, voordat hij besluit om het veld te betreden. ‘Zwart’ is iemand die op elke idee wel iets kritisch op heeft te merken. Zelfs als het idee perfect lijkt, vindt hij er een imperfectie. Op elke nieuwe idee heeft ‘zwart’ iets tegen. Hij is daardoor niet iemand die ideeën genereert maar eerder ideeën analyseert. ‘Zwart’ zorgt ervoor dat er geen ondoordachte beslissingen worden genomen. Door de mogelijke problemen aan te kaarten kan ‘zwart’ ervoor zorgen dat er voortijdig de juiste protocollen en draaiboeken bedacht en vastgelegd kunnen worden.

Deze kleur heeft de volgende vuilkuilen:
Mensen kunnen zich aan zijn cynisme gaan ergeren. De uitspraken van ‘Zwart’ kunnen een negatief effect hebben op het creatieve proces van de groep. Het kan een grote demotiverende werking tot gevolg hebben, waardoor alles in het oude patroon blijft steken.

Allergie en uitdaging
‘Zwart’ kan zich ergeren aan mensen die enthousiast zijn. Hij vindt ze naïef en ondoordacht. Het is een uidaging voor ‘zwart’ om het negatieve los te laten en proberen te focussen op de voordelen die een situatie te bieden heeft.

Uw secundaire denkstijl: Geel

‘Geel’ is het zonnetje in de groep. Hij is de enthousiasteling in een groep die bereid is om risicovolle beslissingen te nemen, wetend dat er iets goeds uit kan komen. Hij is iemand die in staat is om uit de meest dramatische situaties iets goeds te halen. ‘Geel’ vindt altijd een manier om zelfs van de meest slechte omstandigheden te profiteren. Als er een situatie is waarbij iedereen de hoop al heeft opgegeven is ‘geel’ nog steeds in staat om iets positiefs te zien. Hij heeft een motiverende werking op de groep en is goed in het verbeteren van een negatieve sfeer.

Geel heeft de volgende valkuilen:
De positieve insteek van ‘geel’ kan er voor zorgen dat er te veel hooi op de vork genomen wordt. Hij is soms slecht in staat om de ernst van de situatie te zien, waardoor te veel onnodige risico‟s genomen worden. Dit kanhemertoealsnaïefleidenzullen dat mense zien en het vertrouwen in zijn besluiten kwijt raken.

Allergie en uitdaging
‘Geel’ ervaart mensen met negatieve gedachten en kritische uitspraken als vervelend. Voor zijn gevoel zijn dat mensen die „er geen zin in hebben’ of gewoon te veel zeuren. Het is een uitdaging voor ‘geel’ om dingen kritischer te bekijken en na te denken over mogelijke problemen dat een idee of situatie met zich mee kan brengen.

Overzicht Denkstijlen

Wit
Bij de witte denkstijl denkt men in cijfers, feiten en andere pure informatie. Iemand met de witte denkstijl wil alleen objectieve informatie en geen interpretaties. Het zijn de statistieken die bepalen wat er uiteindelijk gebeuren moet. Hierdoor kan men verdwalen in een zee van informatie. Men zou soms de zoektocht los moeten laten en op zijn gevoel afgaan.

Rood
Iemand met de rode denkstijl is iemand die meer voelt dan denkt. Rood luistert naar wat zijn gevoel zegt. Men zou kunnen zeggen dat iemand met een rode stijl een echt gevoelspersoon is. Als het goed aanvoelt, dan moet het ook goed zijn. De kans bestaat dat men hierdoor te snel een oordeel velt, waardoor er een foute beslissing gemaakt kan worden. Men kan ook eerst goed nadenken, voordat hij een beslissing neemt.

Groen
Iemand met een groene denkstijl is iemand die door de muren van de kaders breekt. Aan de ene kant is het destructief voor de infrastructurele kaders, aan de andere kant geeft het een nieuw beeld en nieuwe inzichten. Sommige mensen waarderen het, anderen kunnen deze stijl als irritant ervaren. Iemand met een groene denkstijl kan onpraktisch overkomen.

Blauw
De blauwe denkstijl past bij iemand die het liefst alles volgens zijn patroon laat verlopen. Het is niet wat er beslist wordt, maar hoe het beslist wordt. Blauw is iemand die zich zorgen maakt of alles behandeld is. Heeft iedereen alles begrepen? Is alles uit de discussie gehaald wat er te halen valt? Iemand die hier te veel in blijft hangen zou een remmend effect kunnen hebben op de beslisproces. Soms moet je dingen los laten om vooruitgang te boeken.

Zwart
De zwarte denkstijl staat voor de donkere kanten van dingen. Zwart ziet vaak alleen welke problemen en moeilijkheden iets met zich meebrengt. Iemand met de zwarte denkstijl is voorzichtig en bedenkt zich meer dan twee keer voordat hij iets onderneemt. Het gevaar schuilt in het feit dat men blijft hangen in het negatieve, zodat er uiteindelijk geen beslissing komt.

Geel
De gele denkstijl staat voor zonneschijn. Geel is iemand die zelfs in de meest donkere situaties licht ziet. Zelfs de ergste gebeurtenis heeft zo zijn voordelen. Daar focust Geel ook op. Voor Geel zit het leven vol met mogelijkheden die aangepakt moeten worden. Men kan té enthousiast zijn en daardoor gevaren niet inzien. Men zou ook rekening moeten houden met wat er mis kan gaan.

Disclaimer

De testleverancier aanvaardt geen verantwoordelijkheid voor de juistheid van deze beschrijvingen en conclusies. Ze zijn voortgekomen uit de manier waarop u de vragen heeft beantwoord. Het rapport is een hulpmiddel om tot zelfinzicht te komen. Uw eigen kritische houding en die van uw adviseur blijft daarbij belangrijk.

Theorie

De Zes Denkstijlen zijn ontstaan uit een theorie die ontwikkeld is door Dr. Edward de Bono. Hij gaat er van uit dat er zes verschillende denkprocessen betrokken zijn bij het oplossen van een probleem. Deze theorie gaat ervan uit dat een probleem het beste is op te lossen als je het probleem vanuit meerdere perspectieven bekijkt. Deze zes perspectieven zijn hieronder uitgeschreven.

Op individueel niveau wordt er vanuit gegaan dat iemand al een bepaalde manier heeft om een probleem te benaderen of een oplossing te bedenken. Er zou gezegd kunnen worden dat iemand een „dominante‟ denkstijl heeft. Volgens Eduardo de Bono is het de bedoeling dat iemand zijn dominante rol loslaat en op een andere, tegenovergestelde manier tegen het probleem aankijkt. Dit kan inhouden dat iemand met een „Gele‟ de manier tegen een probleem aan gaat kijken. Zodoende doorbreekt men het vaste patroon en kan men tot oplossingen komen die eerder ondenkbaar waren. Op teamniveau is het het beste dat binnen een team of groep alle denkstijlen gerepresenteerd zijn en dat men met respect en geduld naar elkaar luistert zodat er alle denkstijlen voldoende aan bod kunnen komen. Op organisatieniveau zou de organisatiecultuur in kaart gebracht kunnen worden zodoende, mits nodig, er cultuurveranderingen plaats kunnen vinden om de beslisprocessen te kunnen verbeteren. Elke denkstijl heeft een eigen tegenovergestelde denkstijl.

Constructie van de denkstijlen

• Wit: Denkt in cijfers en berekeningen. Zo worden de beslissingen objectief genomen. Hierdoor kan wit zichzelf verliezen in informatie.
• Rood: Gaat af op gevoel, daardoor worden de beslissingen snel genomen, maar kan het snel leiden tot slechte gevolgen.
• Zwart: Deze criticus kan heel snel fouten in de plan zien. Dit kan leiden tot dat er helemaal geen beslissingen genomen worden.
• Geel: Een positief iemand die enthousiast is waardoor er makkelijk beslissingen gemaakt kunnen worden. Maar is er rekening gehouden met de valkuilen?
• Groen: Creatieveling die nieuwe dingen bedenkt. Soms kunnen ideeën als onrealistisch overkomen.
• Blauw: Monitor van het denkproces. Zorgt ervoor dat er geen chaos ontstaat. Mist inhoudelijke inbreng.

De Bono (1985) gebruikt hiervoor de term Six Thinking Hats, welke als merknaam is geregistreerd. Overigens wordt de oorsprong van dit model geclaimd door de School of Thinking, waar De Bono heeft gewerkt.

Het concept lateraal (of parallel) denken gaat er vanuit dat het combineren van denkstijlen tot betere oplossingen leidt. De denkstijlen werken als een soort denkladder, waarmee je als individu, team of organisatie betere resultaten bereikt. Het geeft een ordening van het denken. Je maakt zo een beter gebruik van je beschikbare intelligentie. Denkfouten zijn vaak het resultaat van het niet serieus nemen van één van de denkstijlen. Zo had de zwarte denkstijl mogelijk rampen als bij Fukushima kunnen voorkomen. Goed toepassen van risico analyses leidt nu tot hopelijk een tijdige versterking van de afsluitdijk. De keuze van Duitsland om nu snel kerncentrales te sluiten is mogelijk meer door emotie (rood) ingegeven dan als gevolg van een rationele afweging.

De Bono heeft voor zover bekend nooit een vragenlijst ontwikkeld om inzicht te geven in de denkstijlen en omdat wij dit zo‟n nuttig model vinden hebben wij dit wel gedaan.

Constructie en normering

Constructiegeschiedenis

Het theoretische kader van Eduard de Bono is als basis gebruikt voor het ontwikkelen van een eerste itempool. Per denkstijl is een lijst van korte uitspraken opgesteld, vaak niet meer dan een woord. De eerste normatieve itempool bestond uit 110 items verdeeld over zes schalen.

Na de eerste afnameronde en statistische analyse werd het aantal items zodanig ingeperkt dat er uiteindelijk een aangevulde tweede versie gemaakt en afgenomen moest worden. Na deze periode werden er opnieuw statistische analyses uitgevoerd, waaruit er significant betere resultaten zijn gekomen voor vijf van de zes schalen. De enige schaal die nog niet voldeed aan onze criteria was „Zwart‟Erisbesloten. om in de derde en de uiteindelijke versie vier nieuwe items voor de schaal „Zwart‟toetevoegen om vervolgens te analyseren hoe goed deze items passen.

Tijdens het ontwikkelen van de ipsatieve versie is gekeken naar de gemiddelde score van de items om deze vervolgens te koppelen met items uit andere schalen dan de eigen schaal met vergelijkbare gemiddelden.

Huidige versie

De huidige ipsatieve versie bestaat uit 43 vraagparen.

Afbeelding 1: Voorbeelditem Denkstijlenvragenlijst Ipsatief

Duur en voortgang
De kandidaat krijgt in totaal 11 schermen met maximaal vier stellingen per scherm. Kandidaten mogen zelf weten hoe lang zij er over doen om de vragenlijst in te vullen. De gemiddelde invultijd ligt rond de 5 minuten. Het wordt aangeraden om de vragenlijst in één keer ingevuld. Aan de hand van een voortgangsindicator kan de gebruiker zien hoe ver hij of zij is met invullen.

Rapportage
Na het beantwoorden van de 43 vragen wordt het Rapport Denkstijlen gegenereerd. Deze rapportage bestaat uit een korte algemene inleiding over denkstijlen, een beschrijving van de primaire en secundaire denkstijlen en een korte beschrijving van alle denkstijlen. Ook wordt een grafische weergave van de scores in het rapport opgenomen.

Betrouwbaarheid Denkstijlen

De betrouwbaarheid van een vragenlijst geeft een indicatie van de nauwkeurigheid van het instrument. Het begrip heeft betrekking op de reproduceerbaarheid van de gemeten uitkomsten, of in hoeverre komen de uitkomsten bij een vergelijkbare set items overeen?

Voor het bepalen van de betrouwbaarheid van deze lijst is gebruik gemaakt van de interne consistentiemaat Cronbach‟s alfa (Nunnally, 1978). Deze methode is geschikt voor een vragenlijst zoals de Denkstijlenvragenlijst. Bij een α groter.85mag mendanspreken0 van een redelijk homogene groep items (Green, Salkind & Akey, 2002).

Tabel 2: Betrouwbaarheid schalen van eerste itempool

		Analyse van alle items		Analyse van de beste items
		Cronbach’s	Aantal	Cronbach’s	Aantal
	Schaalnaam	Alpha	Items	Alpha	Items
	Wit	0,688	15	0,752	9
	Rood	0,593	13	0,702	5
	Zwart	0,645	15	0,707	7
	Geel	0,625	14	0,765	8
	Groen	0,689	12	0,664	7
	Blauw	0,692	8	0,698	4

Tabel 3: Betrouwbaarheid schalen van tweede itempool

			Analyse van alle items		Analyse van de beste items
			Cronbach’s	Aantal	Cronbach’s	Aantal
		Schaalnaam	Alpha	Items	Alpha	Items
		Wit	0,885	15	0,881	11
		Rood	0,878	15	0,893	13
		Zwart	0,813	13	0,853	9
		Geel	0,895	13	0,908	11
		Groen	0,895	12	0,895	12
		Blauw	0,875	14	0,868	11

Tabel 4: Respondenten tweede itempool

Aantal mannen	33
Aantal vrouwen	60
Totaal	93
Leeftijd
Gemiddeld	23
Mediaan	21
Modus	21
Maximum	49
Minimum	17

 

Begripsvaliditeit Denkstijlen

De COTAN (2010) beschrijft begripsvaliditeit als volgt:

“Meet de toets inderdaad de eigenschap die hij behoort te meten. Meet de test het beoogde begrip of, gedeeltelijk of voornamelijk, iets anders?”

Een veel gebruikte methode voor het aantonen van begripsvaliditeit is confirmatieve factoranalyse. Tijdens de factoranalyse van de denkstijlenvragenlijst werden er correlaties tussen de items en de schalen berekend om uiteindelijk te kijken hoe de items met de eigen en andere schalen correleren. Hieruit is er gebleken dat alle items het hoogst correleren met hun eigen schaal. Er zijn 13 items gevonden waarbij de correlatie tussen het item en de eigen schaal niet significant verschilt tussen de correlatie van het item met een andere schaal. Deze items zijn geel van kleur. De uitkomsten van de analyse zijn opgenomen in Bijlage 1.

Verder onderzoek naar de begripsvaliditeit is wenselijk. Hiertoe zal worden onderzocht in hoeverre denkstijlen correleren met persoonlijkheidseigenschappen en drijfveren.

Toepassing, interpretatie en gebruik

Toepassingsmogelijkheden

Denkstijlen kan op drie niveaus ingezet worden:

• Organisatieontwikkeling
• Teamcoaching
• Individuele coaching

Bij coaching gebruik ik dit model om (veelal) managers te leren hun denkstijl te verbeteren om zo hun besluitvaardigheid te vergroten en tot betere beslissingen te komen. Zij leren inzien wat hun voorkeursstijlen zijn en wanneer zij die inzetten. Ze leren dat te balanceren met andere denkstijlen. Wat opvalt is dat de favoriete denkstijl van de leider vaak door het team gekopieerd wordt en dat andere denkstijlen ten onrechte weggedrukt worden. Ook is het een manier om iedere denkstijl te verbeteren; nog creatiever, nog kritischer, nog feitelijker en nog emotioneler! Dit kan bijzonder veel impact hebben op een organisatie wanneer de leiders beter nadenken en meer zicht hebben op hoe denkprocessen zich in hun team voltrekken.

Bij teamontwikkeling is het zeer goed te gebruiken om onderling effectiever te communiceren en beter samen te werken. In een besluitvormingsproces is het verstandig om de verschillende denkstijlen achtereenvolgens toe te passen, ongeveer zo:

Fase — Denkstijl

• Probleemstelling — Rood, Wit, Blauw
• Probleemanalyse — Wit
• Alternatieven genereren — Geel, Groen,
• Alternatieven onderzoeken — Groen, Zwart, Wit
• Keuzes maken — Geel, Zwart, Blauw
• Keuzes uitwerken — Wit en Blauw

Door als team gezamenlijk op het juiste moment in de besluitvorming bijvoorbeeld de Groene of de Zwarte Denkstijl toe te passen versterk je elkaar. Je voorkomt dat op verkeerde momenten een verkeerde stijl wordt gehanteerd of dat je niet alle stijlen gebruikt.

Tenslotte kan het uitvergroten van de teamaanpak ook op organisatieniveau veel effect sorteren. Door de vragenlijst in te zetten krijg je snel inzicht in de favoriete denkstijlen van mensen, teams en afdelingen. Zo kan men beter leren nadenken en betere beslissingen nemen. De Bono wordt een belangrijke bijdrage toegedicht aan successen als de organisatie van de Olympische Spelen.

Afnemen Denkstijlen

Denkstijlen is opgenomen in de Test-Toolkit en kan via het testcentrum online afgenomen worden. Er is een automatische rapportage beschikbaar waarin een grafische en een tekstuele weergave wordt gecombineerd. Het grafische deel geeft alleen de scores op de afzonderlijke denkstijlen weer. Het tekstuele deel geeft naast deze uitkomsten een tekstuele analyse van de resultaten. Bij de tekstuele weergave van de resultaten worden twee van de zes schalen geïdentificeerd als primaire en secundaire denkstijlen.